Bedrijven, banken én het beleid moeten actie ondernemen

Michiel De Smet heeft een missie: circulaire economie tot norm maken. Tijdens zijn uiteenzetting op 10 maart voor beweging.net en vdk bank duidde hij, aan de hand van het verhaal rond ‘plastics’, dat het een haalbaar en betaalbaar alternatief is.

Lineaire economie

In het lineair economisch model ontginnen we grondstoffen, maken daar een product mee en gooien het na gebruik weg als afval. Afval maakt deel uit van het business model: “take - make - waste”.

Dit economische model, dat enorme opgang maakt sinds de industriële revolutie, heeft als verdienmodel ‘zoveel mogelijk produceren en verkopen’. Het heeft vele miljoenen mensen uit de armoede getrokken, maar er zijn ook heel wat tekortkomingen die met de dag duidelijker worden. Op economisch vlak: grondstoffen en onderdelen maken 40 tot 60 % uit van de kosten van de Europese productiebedrijven. Op ecologisch vlak: 45 % van de emissies van broeikasgassen zijn het gevolg van productie en consumptie. Daarbovenop: het verlies aan biodiversiteit, dat voor meer dan 90 % te wijten is aan de ontginning en verwerking van materialen.

Door dit alles zijn we tegen de grenzen van dit model aan het botsen. Het alternatief is:

Circulaire economie

Een voorbeeld: In plaats van ‘lampen’ te verkopen, kan een bedrijf ‘licht’ verkopen als dienst (Signify doet dit in de luchthaven van Schiphol). Daarbij blijft de producent van de lampen er ook de eigenaar van, en heeft ie er dus alle belang bij dat die zo lang mogelijk meegaan.
Al van bij het ontwerp zal dus worden nagedacht over de duurzaamheid: de levensduur van het product en de mogelijkheid om het te repareren. Compleet het tegenovergestelde principe dus dan bij het lineair model. De klant krijgt precies wat hij vraagt (licht, geen bezit van lampen) en anderzijds wordt de producent gestimuleerd om nieuwe markten te gaan aanboren.

De principes van de circulaire economie vertrekken dus van bij de ontwerpfase (driven by design):
1. Het elimineren van verspilling en vervuiling, van op de tekentafel
2. Producten en materialen in gebruik houden in plaats van weg te gooien (bv. dranken en voedsel worden verkocht in herbruikbare verpakkingen met slimme take-back systemen)
3. Het regenereren van natuurlijk kapitaal (bv. voedingsresten worden meststof)

Dit gebeurt al bij duizenden bedrijven, die deze principes trachten om te zetten in hun eigen businessmodel. Lokale bedrijven, maar ook multinationals. Bv. Wonkyfood (Gent) maakt van voedseloverschotten (groenten en fruit) nieuwe voedingsproducten. HP biedt ‘printing as a service’: betalen voor pagina’s die geprint worden i.p.v. printers kopen. IKEA experimeert met hergebruik, herstellen, tweedehands artikelen. Danone doet investeringen in regeneratieve landbouw, …

“Het is zeer hoopgevend dat ook multinationals aan het experimenteren zijn en zo deel uitmaken van de oplossing in hun sector.

Plastic verpakkingen

De productie van plastic kent een complexe materiaalstroom. Het huidige systeem is uitgesproken lineair. Het vertrekt van fossiele grondstoffen en wordt voor slechts 2 % ‘close loop’ gerecycleerd. Een groot deel wordt verbrand en gestort. Een derde komt in het milieu terecht.

Economisch verlies: 95 % van de waarde van het plastic materiaal gaat verloren na eenmalig gebruik. Ook in het recycleren zelf (omdat er geen businessmodel voor is). Ecologisch verlies: tegen 2050 zou er meer plastic dan vis in de oceaan zitten. Plastic afval neemt een steeds groter deel in van ons koolstofbudget.

Maar omdat plastics heel wat voordelen bieden, willen we ze niet zomaar overboord gooien. Daarom zijn een aantal principes ontwikkeld om de overstap naar CE voor kunststof verpakkingen mogelijk te maken. Het gaat daarbij werkelijk om een systeemverandering: heel de productieketen moet aangepast worden. Dus: terug naar de tekentafel voor nieuwe ontwerpen met andere materialen, verpakkingsvormen en business modellen.

Toch worden circulaire modellen nog te weinig opgepikt om impact op grote schaal te zien. Waarom? Het financieren van nieuwe businessmodellen ligt moeilijk bij de banken, en er zijn incentives nodig vanuit het beleid: actieplan voor CE (federaal en Europees). Dat staat op de agenda, maar het kan nog veel beter. Kortom: bedrijven, banken én het beleid moeten actie ondernemen.